Хайа баҕар Ийэ сүрэҕин анныгар оҕото үөскүөҕүттэн, тоҕус ый харыстаан, таптаан күн сирин көрдөрөр. Оҕотун илиитигэр ылбыт күнүттэн саҕалаан кини туһугар кыһаллан, таптаан, баарын-суоҕун барытын ууран улаатыннарар. Ханнык Ийэ үөрүө, дьоллонуо суоҕай оҕолоро доруобай, дьоллоох улааталларын көрөрүттэн?!
Мин оҕом, Тихонов Сахайаан Александрович, от ыйын 8 күнүгэр 1996 сыллаахха Сунтаар улууһугар биһиги дьиэ кэргэҥҥэ иккис уол оҕонон төрөөбүтэ. Оҕом атыҥырас буолан кимҥэ да чугаhаабат, көтөхтөрбөт этэ, онон хаамыар дылы бэйэм илиибэр сылдьыбыта. Үлэбэр тахсаары оччолорго оҕо саадыгар оҕобун балтараатын туола илигинэ эрдэ биэрбитим.
Оҕо сылдьан сүрдээх сытыы, мэник этэ. Оҕолорум барахсаттар бэйэлэрэ дьиэлэригэр хаалан, билэ-көрө сатаан араас бырыкааһы бары оҥороллоро: ас буһарабыт диэн хомуоска хотуобай миини ууга буккуйан испит буолааччылар, саахар кэмпиэт оҥостобут диэн уулларан формаҕа кутан хаhан тонорун күүтэн олорор буолааччылар, киинэҕэ көстөр курдук массыына хайдах умайарын көрөөрү, оонньуурдарын умайа турар оһоххо быраҕан соһуйан тураллара харахпар билигин да көстөр. Кэпсииргэ араас бырыкаастара өссө да элбэх.
Оскуолаҕа маҥнайгы кылааска 6 сааhыгар 2002 сыллаахха киирбитэ, оҕобун эрдэ биэрбиппиттэн кэмсинэр этим, кыра буолан сылайар этэ. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр боксанан утумнаахтык дьарыктаммыта, элбэхтэ сборга, күрэхтэһиилэргэ сылдьыбыта, элбэх ситиһиилэрдээх, ол туоһутунан грамоталара, мэтээллэрэ буолаллар. Дьарыктаммыта буоллар дьиҥэ атах оонньуутугар учугэй буолуох этэ.
Аҕабыт баар эрдэҕинэ уолаттарын спортка сыһыарбыта, бэйэтин кытта булка тыаҕа илдьэ сылдьара. Оҕолорун кытта тэҥҥэ мэниктиирэ, оонньуура. Аҕаларын наhаа таптыыллара. Оҕолор аҕаларын эрдэ сүтэрэн, улахан охсууну ылбыттара, суохтаабыттара.
Сахайаан элбэх доҕордооҕо, кинилэри олус күндүтүк саныыра. Оскуоланы бүтэрэн баран ЯГСХ-ҕа туттарсан киирбитэ эрээри миэнэ буолбатах эбит диэн сөбүлээбэккэ уурайбыта.
2014 сыллаахха ытык иэһин толоро армия кэккэтигэр сулууспалыы барбыта. Сулууспалыыр кэмигэр танковай взводка сылдьыбыта, наводчик идэтин баһылаабыта. Этэҥҥэ сулууспалаан дойдутугар 2015 сыллаахха кэлбитэ. Биирдэ чээйдии олорон кэпсэтэрбитигэр «арай сэрии буолан хааллаҕына танкистар биһиги аан бастакыннан сэриигэ киирэбит» диэн кулэ-кулэ кэпсээбитэ, «аньыы даҕаны инньэ диэмэ оннук эрэ буолбатын» диэбитим. Ким билиэ баарай, оччолорго маннык хаан тохтуулаах ыарахан сэрии буолуо диэн…
Үлэҕэ сыстаҕас этэ. Биригээдэнэн дьиэ тутуутугар элбэхтик сылдьыбыта, элбэххэ үөрэммитэ. Булка, балыкка сылдьарын сөбүлүүрэ. Байанайдаах этэ. Бэйэ дьарыктаах буолуу бырагыраамматынан харчы ылан, оҕурсуу бөҕө үүннэрэн, куурусса иитэн, сымыыт атыылаан баhаам дохуоту киллэрбитэ, хамнас аахсыбыта.
Барыан иннинэ Ɵлөөн балыыhатыгар дуогабарынан үлэлээбитэ. Кылаабынай быраас Петров Назар Иннокентьевич илдьэ сылдьан үлэҕэ үөрэтэн, суоппар идэтигэр уһуйбута, суоппар идэтин баhылаатын диэн сертификат туттарбыта.
СВО-ҕа 2022 сыл алтынньы 12 кунугэр бэйэтин баҕа өттүнэн барарга быһаарыммыта. «Мама, мин баран эрэбин» диэбитигэр соhуйан эрэ хаалбытым, утарылаhан көрбүтүм да кыаллыбатаҕа.
Тута танкист буолара быһаарыллан, Хабаровскайтан Украинаҕа дылы МТ-62 танкатын илдьэ поеhынан уһуннук айаннаан тиийбитэ. Танкатын туруга олус мөлтөҕүн, саппаас чааһа тийбэтин этэрэ.
Саха оҕотун сиэринэн, үлэҕэ сыстаҕаһа ол кэмҥэ туһалаабыта: блиндаhа төhө кыалларынан сылаас буоларыгар кыhаллара, хамнаhыгар туох наадатын барытын атыылаhара. Балыгы, көтөрү онно да бултаhара. Айылҕаттан наhаа аhыныгас этэ. Онно да сырыттар тулаайахсыйбыт ыты, куосканы ылан иитэрэ. Ыраах да сырыттар доҕотторугар, дьонугар подарок оҥороро, хаччыннан да көмөлөһөрө. Соҕуруу дойду айылҕатын кэрэхсиирэ. Бииргэ сылдьар дьонун аhара убаастыыра, аhынара. СВО-ҕа сылдьар уолаттарга улуус администрацията, баhылык Лена Степановна Иванова уонна анал хамаанда, улуус амарах санаалаах дьоно-сэргэтэ, күндү ийэлэр, эйэҕэс эбээлэр бары күүhү түмэн, мунньан баhыылка оҥорон ыыппыттарыгар ийэлии улахан махталбын тиэрдэбин. Этин наhаа ахтарын этэрэ, хаппыт эт, балык тутан оҕом үөрүүтэ сүрдээх этэ. Биир дойдулаахтарын көрөн санаата бөҕөргөөбүтэ. Сотору-сотору боевой заданиеҕа баран кэлэрэ, кэллэ да звоннуур этэ. Оо, ол звоногу түүннэри-күнүстэри төһөлөөх күүппүтүм буолуой?! Онтон кэпсэттэххинэ эн саҕа дьоллоох киhи суохха дылы буолара, мэлдьи «оҕом эрэ этэҥҥэ сырыттын, оҕобун харыстааҥ, көмүскээҥ, араҥаччылааҥ, суолун сырдата сылдьыҥ» диэн үҥэн ботугурууртан атыны билбэт этим. «Сэрииттэн кэллэхпинэ былааным элбэх, ону гыныам, маны гыныам» диэн кэпсиирэ, мечтайдыыра.
Ахсынньы 18 күнэ биһиги дьиэ кэргэҥҥэ ыарахан, хара күн. Оҕом суох буолбутун туһунан телефонунан эмискэччи истиэхпиттэн түүл-бит курдук сылдьабын. Киhи тугу да тобулбат, толкуйдаабат, туохха да наадыйбат, аахайбат, тугу да гыныан баҕарбат ыарахан хараҥа күннэр сатыылаабыттара.
Билигин да итэҕэйбэт курдукпун, оҕом тугу эмэ биллэриэ диэн син-биир күүтэбин… Оҕону сутэрии кыһыыта, абата, ыарыыта, сурэх кыланыыта киһи дууһатын бобута тутар, эрэйдиир, кымаахтыыр, туун аайы санатар, ытатар. Ытаан да, хаһыытаан да хайдах да төнүннэрэр кыах суоҕа ыараханын, кыһыытын.
Онтон ДНК ылбыттарын кэннэ уһуннук күүттэрэн, 7 ый буолан баран оҕобун Дьокуускайга аҕалбыттара. Оҕом баҕа санаатын толорон Сунтарга илдьэн аҕатын таhыгар от ыйын 28 күнүгэр кистээбиппит. Оҕом хорсун быһыытын, сатабылын бэлиэтээн РФ президенин ыйааҕынан «Орден Мужества» туттарыллыбыта.
Биһиги дьиэ кэргэн ыарахан кэммитигэр- СВОҕа Ийэ дойдутун көмүскүү сылдьан сырдык тыына быстыбыт тапталлаах уолум, бырааппыт, убайбыт Тихонов Сахайаан Александровиhы сүтэрбит күммүт күлүгүрбүт, халлааммыт хараарбыт, дууhа кыланыылаах, аhыылаах-абалаах күннэрбитигэр сымнаҕас сыhыаннарынан, сылаас тылларынан дууhаны уоскуппут, күүс-көмө буолан илиилэрин ууммут, өйөөбүт, өйөспүт, улаханнык көмөлөспүт дьоммутугар: Ɵлөөн эбэҥки национальнай оройуонун баhылыгар Лена Степановна Ивановаҕа, тэрилтэ сайааччыларыгар, нэhилиэк баhылыктарыгар, суурбут-көппүт уолаттарга, аймахтарбытыгар, доҕотторбутугар, коллегаларбар, Сунтаар улууһун администрациятыгар- аҕа баһылык Григорьев Анатолий Васильевичка, Уhун-Күөл администрациятыгар — аҕа баhылык Игнатьев Иван Николаевичка, оҕолорум доҕотторугар, билэр-билбэт бары өйөбүл буолбут үтүө санаалаахтарга, тирэх буолбут тэрилтэлэргэ, салайааччыларга — барыгытыгар сүhүөхтээх бэйэбит сүгүрүйэн туран, хоолдьуктаах бэйэбит хоҥкуйан туран ис дууһаттан тахсар барҕа махтал тылларын этэбит, амарах алгыспытын тиэрдэбит. Эhиэхэ, дьиэ кэргэҥҥитигэр хаһан да хара дьай чугаhаабатын, ыарыы ыалласпатын, оҕолоргут, сиэннэргит доруобай, дьоhун дьон буолан үөрдэ-көтүтэ эрэ сырыттыннар.
ийэтэ Елена Степановна Тихонова
салгыы кылааһынньыктарын ахтыыларын ааҕыҥ
Доҕорбут Сахайаан…
2023 сыл ахсынньы 18 кунугэр анал байыннай дьайыыга ытык иэһин толоро сылдьан биһиги доҕорбут Тихонов Сахайаан Александрович сырдык тыына быстыбытын туһунан хомолтолоох сонуну истибиппит. Номнуо Сахайааммыт биһиги кэккэбититтэн туораабыта биир сыла буолла…
2002 сыллаахха Харыйалаах орто оскуолатыгар маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбиппит. Сахайаан барыбытын кытта биир тыл булан, билсэн-көрсөн барбыта. Бары кылааһынньыктары кытта ыкса доҕордоһорунан, атын кылаастар оҕолорун кытта эмиэ бодороспута, киһи быһыытынан элэккэйин, аһаҕаһын көрдөрөр. Сахайаан үөрэххэ сыһыана алын кылаастартан эппиэтинэстээх этэ. Кини саҥаны, сонуну тургэнник билэ-көрө охсоро, ылынара. Сахайааммыт уолаттары кытты тумсэннэр футболлуура, мээчиктиирин олус сөбүлүүрэ. Оскуола көхтөөх олоҕор куруук кыттара. Онно уҥкуулээбит, манна ыллаабыт, онтон курэхтэспитэ эрэ баар буолара. Сахайаанныын паартаҕа бииргэ олордоххо хайаан даҕаны куллэрээччи, куруук дьээбэлээх ону-маны кэпсээччи. Биһиги Сахайаанныын кыра эрдэхпититтэн сэсиэттии олорбут буолан наар тэҥҥэ мэниктии-мэниктии дьиэлээччибит. Чугас дьонугар, ордук ийэтигэр уонна балтыгар уйаҕас сыһыаннааҕын элбэхтэ бэлиэтии көрбүтүм. Биһиэхэ кылаас кыргыттарыгар өрүүтүн наһаа үчүгэй сыһыннаах этэ, кыра эрдэхпититтэн бу улахан дьон буолуохпутугар дылы көрүстэхпитинэ мэлдьи сыллыы, кууһа сылдьааччы. Кини бэйэтигэр төһө даҕаны ыарахан буоллар куруук барыбытыгар көмөлөһө сатыыра, санаатын хаһан даҕаны түһэрээччитэ суох, кинилиин кэпсэттэххэ киһи үөрүөх-көтүөх санаата кэлээччи.
Кэлин оскуоланы бутэрэн, устудьуоннуу сырыттахптына кылааһынан муһуннахпытына, Сахайаан отой көтүтээччитэ суоҕа, куруук көрсө, хайдах сылдьарбытын сураһа сылдьара. Кылааспыт бассаап бөлөҕөр: «Хайа, хайдаххытый? — диэн ыйыталаһааччы. Кини туох да төрүөтэ суох кимҥэ баҕар эрийэн «туох сонун?» диэн көннөрү эрийэн сонуннары ыйыталаһар, кэпсэтэр үгэстээҕэ. Устудьуоннуу сылдьан ытык иэһин төлүү аармыйаҕа сулууспалыы барбыта. Этэҥҥэ сулууспалаан төннөн кэлбитэ. Уонна бу анал байыннай дьайыы буолбутун кэннэ дойдубун харыстыы, ытык иэспин толоро бардым диэн бассаап группаҕа кэпсээбитэ. Былырыын баччаларга хомолтолоох сонуну истэммит, сымыйа эрэ буоллун диэн санаан ылбыппыт… Дьиҥнээҕи билэммит олус соһуйбуппут. Сахайаан, эн сырдык мөссүөҥҥүн, куруук үөрэн мичилийэн киирэн кэлэргин хаһан даҕаны умнуохпут суоҕа. Сырдык сулус буолан чугас дьонуҥ, до5отторуҥ суолларын сырдата тур. Эн биһиги сүрэхпитигэр өрүү тыыннааххын. Эйигин өрүү ахтабыт, суохтуубут.
одноклассницата Сахалина Николаева
Биһиги Сахайаанныын детсад эрдэхтэн бииргэ улаапыппыт, иккиэн бииргэ боксаҕа сылдьан элбэх курэхтэһиилэргэ кыттыбыппыт, улаатыахпытыгар диэри биир кылааска үөрэммиппит, кини куруук бэһиэлэй күлэ- үөрэ сыдьар киһи этэ, куруук дьээбэлэнэн тахсааччыбыт, кылааска кини суох буоллаҕына хайдах эрэ уу- чумпу, чуҥкук буолан хаалааччы. Кини чиэһинэй, туохтан да чаҕыйбат, куруук табаарыстарыгар бииргэ үөрэнэр оҕолоругар күүс- көмө буолар этэ, барыларын атын дьонтон көмүскэһэр этэ. Кини олох учугэй талааннаах спортсмен этэ — бокса, футбол, волейбол, хаһыйар, легкай атлетика, сүүрүү — туох баар секцияларга курэхтэһиилэргэ барытыгар кыттара, барытыгар миэстэлэһэрэ, кылааспытыгар активиспыт буолааччы. Хаһан даҕаны суох диэн аккаастаабат. Доҕорбун куруук саныыбын, ахтабын. Өрүү күлэ-үөрэ сылдьара харахпар бу баар курдук.
Илья Сергеев