Былыр-былыргыттан норуот ыйдарынан сирдэтэн, күнү-дьылы үөрэтэн, бэлиэтэнэн олохторун оҥостон кэлбиттэрэ.
Ол курдук, сэтинньи ый кыһыны аҕалар ыйынан ааҕаллара. Сэтинньи саҕаланыыта хайдах күннэртэн саҕаланар да, дьыл оннук барар диэн сылыктыыллара, хаарыттан, тыалыттан сирдэтэллэрэ. Тыаҕа улахан бултка-алтка барар киһи эрдэттэн тэринэн, ситэринэн барарыгар дьиэтин ааныттан тахсан сирин-уотун аһатан, Аар тайҕатын иччилэриттэн көрдөһөн-ааттаһан, тиийэн хонор сиригэр ас амтаннааҕынан Аал уотун аһатар, сиригэр-уотугар ас кээһэр үгэстээх.
Билиҥҥи кэм булчуттара өбүгэ сиэрин-туомун тутуһан сылдьаллара, эдэрдэр билэ сатыыллара үчүгэй. Урукку холобурдарга олоҕуран кэпсиир буоллахха, аҕа саастаах үөрүйэх киһи эдэр оҕону илдьэ сылдьан бэйэтэ билэр, туттар ньымаларын кэпсиирин, тугу оҥорорун саҥа бултуур киһи көрөн үөрэнэр. Биһиги дьоммут олус элбэхтик саҥарбаттар, уолаттарын батыһыннара сылдьан такайаллар. Уол уонна аҕа тэҥҥэ сылдьан өбүгэлэрин үгэстэрин хаалларбакка илдьэ сылдьар үөрүйэхтээхтэр. Холобур, аҕа саастаах булчут кыылга түбэстэҕинэ эдэр киһиэхэ ыттарар эбит, ол булдун үөрэнээччитэ аҕа саастааҕар ньымааттыыр, оччоҕо бастакы табыллыбыт булдун сүрэ эдэр киһиэхэ иҥиэхтээх. Инникитин байанайдаах булчут буол диэн аҕата эдэр киһини алҕаан ылар. Аҕа киһи алгыһа оччоҕо саҥа бултуур киһиэхэ тиийэр диэн өйдөбүллээх, бу саамай күүстээх сиэр-туом буолар диэн кэпсэтэллэрин истибитим. Аны улахан бултка барар киһини дьиэҕэ хаалар дьахтар, кыыс оҕо кэнниттэн атааран көрүө суохтаах. Тоҕо диэтэххэ, булчут саатын уоһун иистэнэригэр кэтэр сүүтүгэ бүөлүүр. Ол иһин аҕаҥ, кэргэниҥ эбэтэр уолуҥ саалана барарыгар туох баарын барытын тэрийэн баран тэҥҥэ тахсыһарыҥ сатаммат диэн ийэлэрбит үөрэтэр буолаллара.
Кыыллаан кэлбит киһини аан бастаан илиитин, атаҕын көрөҕүн, хааннаах буоллаҕына ол аата бултуйбут эбит диэн сэрэйэҕин. Бултаан кэлбит киһи айылҕа биэрдэ, байанайым өлүүлээтэ диир үгэстээхтэр. Мыынар аньыы, айылҕа ону сөбүлээбэт, төһөнү биэрэриттэн үөрүөхтээххин, биир буоллун, биэс буоллун, оччоҕо өссө тосхойуо, ирээттиэ диэн өйдөбүлтэн. Урут сорох дьон кыыс оҕону илдьэ сылдьааччылар, бу оҕо удьуор булчуттартан сыдьааннаах буолан байанай биэрэр диэн өйдүүллэрэ.
Мин оҕо сылдьан Иванов Николай Васильевичтыын, норуокка биллэр аата Ньукуста, убайбын кытта кыыллыы барарыгар барсар этим. Кыыл өлөрбүт сирдэриттэн кыылларын этин ыырдыналларыгар, тиэнэллэригэр өрүү кутурук буоларым. Ийэбиттэн көҥүллэтэн, ийэм ыһык бэлэмнээн ыытар буолара. Сайыҥҥы өттүгэр сир көрө баралларыгар оҕону сатаабат мииннэри үөрэттэрээри илдьэ сылдьааччылар.
Биирдэ сайын Ньукустаны кытта сир көрө барыстым, ордук мииннэригэр саатын көтөллөнөн, өйүөбүтүн төргүүлэнэн сылдьааччы. Оруһуоха салаатыгар киирэн иһэн тохтоон бүнүөкүллэнэ олордубут. Онтон “Саҥараайаҕын, кыыллар бааллар” диэтэ уонна сиэллэрэн истибит. Онтон сотору соҕус түллүгэс соҕус сиргэ тиийэн тохтоотубут. Уонна табаларбытын сэлэлии баайда, миэхэ ньуоҕуубун уһун соҕустук туттаран баран саатын ылан инники барда. Миигин “Кэннибиттэн кэлэн ис”- диэтэ. Бытааннык хааман кыылларга чугаһаатыбыт, “Тыал аннын диэки табалары сиэппитинэн ойоҕолуу баран ис”- диэтэ. Онтон кыылларга лаппа чугаһаан хаптайан олордо уонна биир кыылы саанан кыҥаан баран ытан тапта, кыыл судургу оҕутта. Табаларым үргэ сыстылар, бэйэм да соһуйдум. Онтон иккис улаханын кыҥаан ытта, эмиэ оҕутта, онтон тугуттарын кыҥаан эрдэҕинэ “Ытымаа”- диэн хаһыытаатым, ол икки ардыгар били табаларга эрийэ сылдьар тугуту ыппыта охтон түстэ. Аһынан ытаатым, “Кып кыраттан тугун сиэн абыранаары, ол оннугар маамыкталаан ылан сиэтэн барыа этибит буо”- диэн испэр абаланным. Убайым “Кэл”- диэтэ, кыыһыран олоробун, табахтаан бүтүүтүгэр тиийдим. Орбойбуппун көрөн күллэ, “Булчут итинник үөгүлээбэт”- диэтэ, табаларбытын ылан хаптаҕай тааска биир биир баайталаата, “Кыылларбытын сүлүнүөхпүтүгэр диэри хабыалыы түстүннэр”- диэтэ. Сытыара түһэн баран кыылларбытын сүлүнэн астанныбыт. “Дьэ дьоммут үөрүөхтэрэ, мээнэ сылдьыбатыбыт, Эһэкээммит өлүүлээтэ, дьэ бэрт, сайын кыыл сиир дьон буоллубут. Ити аата мииннэртэрбитинэн ондоодолоон киирдибит“ диэтэ, кыылы көрдөххүнэ итинник кынар буол, табалары көрөн кыыл чугаһыыр, табанан ыҥыран ылаҕын. Уонна наар тыал анныгар сылдьыахтааххын, кыыл киһи сытын ыраахтан ылар”- диэн үөрэттэ. Дьиэбитигэр олох хойут тиийдибит, дьоммут атахпытын-илиибитин көрөн үөрдүлэр ахан. Тугуттаах тыһы кыыл, эбэҥкилии кээҥтээр диэн, уонна муойкаата батыһа сылдьары таба тайаммыт эбиппит. Онно билбитим тугуттаах тыһыны итинник ааттыылларын. Төһө да аҕыйах саҥалаах буоллар, сынньана олорон үөрэтэр- такайар идэлээҕэ.
Дьэ, итинник бастакы кыылга ытааһыннаах сылдьыбыппын олох умнубаппын, билигин күлэбин. Ньукустаны кытта куруук сырыыга сылдьыһан элбэххэ үөрэммитим, табалыы, сир көрө барарыгар хаалларааччыта суох, сатаабаппын үөрэтээччи, мөхсөр да табаттан оҕуттахпына күлээччитэ суох, сымнаҕас майгылааҕын иһин аттыттан араҕааччыта суохпун. Бараары тэринэ сылдьан ийэҕиттэн көҥүллэт диэн иһээччи. Итинник үөрэтэллэр этэ, урукку дьоннорбут барахсаттар, оҕону доҕор оҥостон илдьэ сылдьан. Ол баар хаһан да умнуллубакка хаалар удьуор булчут-асчыт дьон туһунан үтүө өйдөбүл. Сүрэхпэр иҥмит дьолум. Ол иһин Николай Васильевиһы убаастыыбын, үчүгэй эрэ тылынан ахтабын. Убайдарым илим көрө баралларыгар сүктэрэн барарбын, кэлэрбин оҕолорбор кэпсиибин, кыралары оннук көрө-истэ сылдьыахтааххыт диэн үөрэтэбин.
Байанай ыйыгар бар дьоммор Эһэкээммит баай хара тыатын быйаҥыттан ньымааттаатын, күөх боллох көмүс хатырыктааҕыттан өлүүлээтин диэн алҕаатаҕым буоллун!