Кырыа кыһын. Ахсынньы аам-даам тымныыта. Алаас уҥуор тоҥсоҕой тоҥсуйар тыаһа бу баардыы иһиллэр. Алаас илин баһын үрдүк сыырыгар дьиэлэр уонна уһун хотоннор көстөллөр. Биир кыра дьиэттэн буруо бурҕачыйар, хотон урааларыттан сүөһү тыыммыт салгына үүт-үкчү буруо курдук субуллар.
Бу кэмҥэ дьиэ иһигэр оһох оттуллан күлүбүрүүр. Кырыарбыт түннүккэ биэстээх Сиидэр уол чараас тымтык маһынан оһуор ойуу түһэрэн ырааппыт, ардыгар кырыатын кыһыйан ылан айаҕар уктар. Киниттэн биир сыл балыс балта Галя Сиидэри үтүктэн түннүгү манаһар, илин-кэлин түсүһэр.
Дьиэлээх оҕолор сэттэлээх эдьиийдэрэ Өкүлүүччэ, бэйэтэ быыкаа да буоллар, кинилэри көрөр-истэр үлэлээҕин олох умнубат. Оонньуурун быыһыгар оҕолору көрөр, аһатар. Сарсыарда ийэлэрэ Маарыйа остуолга кыынньыбыт үүтү сойута уурбутун ылан, куруускаларыгар кутан иһэрдитэлээтэ. Бары күө-дьаа буола олордулар. Эмискэ, доҕоор, тигинэччи умайа турбут оһохторун хаппаҕын быыһынан төп-төкүнүк лаампа курдук сырдык уот устан таҕыста…
Маны улахан кыыс Өкүлүүччэ көрө охсон, куттанан, киэҥ хараҕынан чоҕулуччу көрөн олордо. Онтон икки кырачааннар кэннилэринэн буолан баардылаабатылар. Аны бу төкүнүк уот аа-дьуо устан дьиэ муннугар оргулламмыт таҥас үрдүгэр түстэ, ону кытта таҥас сыыйа буруолаан, онтон умайан таҕыста. Ону көрөөт, оҕолор сарыласпытынан үрүө-тараа сырыстылар. Икки кырачаан орон анныгар түстүлэр.
Онтон Өкүлүүччэ халҕаны баран анньыталаата. Араастаан охсо-тэбэ, анньыалыы сатаата даҕаны аан бэриммэтэ. Бу икки ардыгар дьиэ иһэ ыыс быдаан буруо буола түстэ. Кыыс манна даҕаны уолуйбакка, оһох иннигэр сараҕыта уурбут суос-соҕотох мастарын сулбу тардан ылан ааны охсуолаата. Дьэ, онно эрэ чигдигэ тирэммит аан баттыга төлө баран, тэлэччи аһылла түстэ. Таһырдьаттан тымныы салгын туманынан оргуйан киирдэ. Өкүлүүччэ ыыс быдаан буруо быыһынан орон анныттан тахсымаары онтон-мантан тутуһан өрө мөхсөр балтылаах быраатын эрбиир оруу тардан таһаартаата. Аан диэки тиийэн иһэн аҕатын холуодаҕа ыйаммыт эргэ нэк сонун сулбу тардан ылла уонна оҕолору бүрүйэ бырахта. Бэйэтэ түбэһиэх эргэ былааты бүрүннэ уонна оҕолорун кытта дьиэттэн куотан таҕыстылар. Бары ытаан марылыы-марылыы ийэлэрэ үлэлии сылдьар хотонугар үнүөхтэстилэр. Улахан кыыс бу иһэн сарсыарда аҕата от тиэйэ барбыт аартыгын кыҥастаһар. Сотору тоҥон, уостара ыпсыбат буолбут оҕолор уһун хотон улахан ааныгар кэллилэр. Өкүлүүччэ туох баар күүһүнэн аан мас тутааҕыттан тардыалаһа сатаата даҕаны аан бэриммэтэ, бэрт кыратык аппайан ыла-ыла сабылла турар. Оҕолор “ийээ!” диэн сарылаһар саҥаларын хотон биир уһугар сылдьар Маарыйа истибэтэ. Сүөһү маҥырыыр, тыаһыыр, ыҥыранар саҥата да баһыйдаҕа. Бу кэмҥэ улахан кыыс от киллэрэр түннүк баарын өйдүү охсон, оҕолору сиэппитинэн хотону эргийдэ. Боотулу күрүө быыһынан кыбыыга киирэн, аһаҕас түннүккэ хоочугураһан кэллилэр уонна хотон иһинээҕи оттоох күкүргэ биир-биир үҥкүрүс гыннылар. Мантан сиргэнэн, хас да субан сүөһү быаларын быһа түһэн, үрүө-тараа сүүрдүлэр. Дьэ, онно эрэ Маарыйа ыксаата. Сүөһүлэри баайаары гынан иһэн, оҕолоро ытаан маккыраһалларын истэн онно сүүрээхтээтэ.
– Оо, чыычаахтарым сыыстара, туох буоллугут даа, тоҕо дьиэҕититтэн кэллигит? – дии-дии, тоҥон бабыгыраһа, титирэстээн тиистэрэ ыпсыбат буолбут оҕолорун ыга кууһан ылан бэйэтин сылааһынан угуттуу олордо. Онуоха Өкүлүүччэ: «И-ийээ, дьи-дьиэбит у-умайда-а-а», – диэн, ытаан ыгыста турда. Сотору соҕус буолан баран, таһырдьа аҕаларын саҥата айманарын иһиттилэр. Маарыйа оҕолорун “манна олоруҥ!” диэт, таһырдьа сүүрдэ. Ол тахсан көрбүтэ, дьиэлэрэ биир кэм уотунан кытыаста турар, аттыгар кэргэнэ Сэмэн оҕолорун ыҥыран хаһыытыы-хаһыытыы, дьиэ тула сүүрэ сылдьаахтыыр…
– Сэмээн, оҕолор манна бааллар, Сэмээн! – диэн, хаста даҕаны төхтүрүйэн хаһыытаабытыгар биирдэрэ дьэ иһиттэ уонна кырдьыктамматах курдук хотоҥҥо сүүрдэ. Иһирдьэ көтөн түспүтэ – оҕолоро үһүөн хотон ортотугар борооннору имэрийэ тураллара. Сэмэн, хараҕын уутун соттоот, төттөрү ыстанна. Умайа турар дьиэттэн чугас турар эргэ дьиэ тулатын хаарын күртэ. Түннүгэр диэри хайда. Тоҥ хаһаа дьиэҕэ киирэн, тымтык тыыра охсон, бэлэм маһынан кыра кирпииччэ оһоҕу оттон кэбистэ. Ампаартан эһэ тириитэ тэллэх, таба тириитэ суорҕан уонна булка илдьэ сылдьыбыт араас таҥастарын киллэрэн мас ороннорго сааһылаата. Маарыйа оҕолорго ичигэс таҥас кэтэрдитэлээн, туох баарынан аһаталаата. Өкүлүүччэ ийэтигэр оһохтон төкүнүк уот тахсан таҥаска түһэн умайбытын, оҕолор орон анныгар саспыттарын, маһынан ааны хайдах аспытын кэпсии олордо. Маарыйа, хараҕын уута бычалыйан тахса-тахса, оҕолорун сыллаталыы, таптыы олордо.
Бу кэмҥэ Сэмэн эргэ дьиэҕэ киирэ-тахса сылдьан, мас эбии оттон, итиинэн илгийэр, сылааһынан сыдьаайар дьиэ оҥорон кэбистэ. Быыһыгар хотонтон саах аҕалан дьиэ муннуктарын сыбаата. Ийэлэрэ оҕолорун онно аҕалан, мас ороҥҥо эһэ тэллэҕи тэлгээн сытыартаата.
Ыкса киэһэ барытын бүтэрэн, оннуларын булан баран, остуол тула олорон аһаатылар. Дьиэҕэ туох тиийбэтин, туох аҕалылларын ырыттылар.
– Мин сарсын атынан оҕолору илдьэ таарыйа ас-үөл, таҥас-сап аҕалыам.
– Оннук, оҕолору бэйэлэрин эрэ хаалларар сэрэҕэ бэрт буолсу. Кыыспыт Өкүлүүччэ баар буолан, таһыттан баттыктаах ааны маһынан охсон аспыт, – дии-дии, ийэтэ кыыһын баттаҕын имэрийдэ. Аҕата «сыык» гына сыллаан ылла. Оҕолору утуталаан баран, Сэмэн Маарыйатын кытта оһох иннигэр табахтыы олордулар. Бу олорон Маарыйа кэргэнигэр манныгы кэпсээтэ:
– Дьэ, бөлүүн түүлбэр, били, быйыл атыыласпыт саҥа соммун кэтэн турабын. Ити умайбыт дьиэҕэ, – диэт, ботугураан ылла. – Арай оһох иһиттэн уот кугас баттахтаах дьахтар тахсан кэллэ уонна маннык саҥалаах буолла: «Бу соҥҥун миэхэ аҕал…» диэн мас-таас курдук эттэ. Онуоха мин ийэ-хара көлөһүммүн мунньубут хамнаспынан атыыласпыт соммун биэрэртэн туттуннум, көҥөннүм даҕаны. «Суох!» – диэн батан кэбистим. Онуоха, доҕоор, ол дьахтар өһүөннээҕинэн көрөн, кынчарыйан баран оһох иһигэр дьылыс гыммыта. Ол кэннэ кыайан утуйбатаҕым. Түүлбэр ол соммун биэрбитим буоллар, дьиэбит умайыа суоҕа эбитэ дуу. Арааһа, иччилээх түүлү көрбүппүн быһыылаах, көҥөнө да олорбутум баар… – диэн баран хараҕын уутун сотунна.
Оҕолор уотунан оонньоон уматтахтара диэн санаалаах сылдьыбыт Сэмэн кэргэнин түүлүн бэркэ дьиктиргээтэ. Сарсыныгар этэҥҥэ айаннаан, дэриэбинэҕэ эһэлээх эбэлэригэр кэлбиттэрэ. Сэмэннээх Маарыйа сүөһүлэриттэн биири даҕаны энчирэппэккэ этэҥҥэ кыстатан, саас эргиллэн кэлбиттэрэ.
Виктор Васильев, Үөһээ Бүлүү, Сургуулук.
социальнай ситимтэн